Polyvagaal Theorie introductie

Leer hoe jouw lichaam met stress omgaat volgens de Polyvagaal Theorie.

Volgens de Polyvagaal Theorie heeft jouw lijf, of eigenlijk jouw zenuwstelsel, drie systemen om te reageren op een stressprikkel. Deze systemen werken als een ladder: Als het bovenste systeem niet werkt, ga je een trapje omlaag. Als het gevaar geweken is, kun je weer een trapje omhoog.

Op de bovenste trede heb je het “Social Engagement System”. In je lijf te gereguleerd als de Ventral Nervus Vagus, letterlijk de buikzijde van de zwervende zenuw. Deze zenuw zit onder andere in je gezicht, kaken en boven je diafragma bij je borst, hart en longen.

Dit systeem helpt je de wereld te navigeren door “Social Engagement”. Je voelt je veilig, verbonden en creatief. Je bent in staat contact te maken met mensen, en je kunt dus ook om hulp vragen om samen dingen op te lossen.

Maar, als er dan wat gebeurd, dan “schiet je in de stress”. O.a. door hormonen zoals adrenaline en cortisol wordt je lichaam alert. Het sympathische zenuwstelsel wordt geactiveerd. De eerste reactie is om je te orienteren: Waar zit het gevaar? Bijvoorbeeld als je plots een luide knal hoort: Je schrikt op, kijkt en luistert in het rond. Hier zit ook je vecht of vlucht reactie. Je voelt je gestresst, geagiteerd of gehaast. Als het gevaar geweken is, kun je weer terug naar Social Engagement. Deze reactie kun je zien in verschillende gradaties, en is vaak behoorlijk handig. Bijvoorbeeld als je moet rennen voor de trein, of nog even hard moet werken om die deadline te halen. In deze zin is het niet enkel een stress reactie, maar ook gewoon een systeem dat je helpt om in actie te komen gedurende de dag.

Echter, als het niet lukt om te vluchten of vechten, dan schiet je in de freeze reactie. Deze wordt veroorzaakt door de Dorsale Nervus Vagus, letterlijk de rugzijde van de zwervende zenuw. Normaal gesproken is deze ook verantwoordelijk voor de rest & digest, oftewel het rusten en verteren van voedsel. Deze zenuw bevind zich onder het diafragma, in je buik. Als de fight/flight reactie het gaspedaal is, dan is dit de rem. En wat er nu gebeurd is dat je het gaspedaal én de rem tegelijk indrukt. Denk aan een hert op de weg dat ook letterlijk bevriest (rem), stijf van de strik (gas). Mensen zie je soms ook verstijven als zij omstander zijn van een ongeluk of geweld op straat. Of misschien wel als ze een presentatie moeten geven, of voor het blok worden gezet: Je bent in het nauw gedreven, je kunt nergens meer heen. Als je op deze plek bent, voel je vaak overwelmd, stijf van de schrik, depressief, leeg, alleen. Alsof er een plexiglas tussen jou en de omgeving is. Het Social Engagement Systeem staat uit, waardoor zelfs neutrale mensen een bedreigende indruk maken. Het is moeilijk om hulp te vragen, contact te zoeken, of om in beweging te komen.

Volgens het idee van de ladder kom je hier niet zomaar uit, je moet eerste één stapje naar boven naar sympathische activatie: Terug naar de fight or flight. Als je portomonee gestolen wordt, ben je aanvankelijk misschien bevroren, maar daarna wordt je bijvoorbeeld boos op de dief. En pas dan kun je weer terugkeren naar een sociaal en veilig gevoel.

Deze drie systemen zijn altijd actief, in meer of mindere mate, gedurende de hele dag. Je kunt soms dagen, weken of maanden blijven hangen in één systeem. Terwijl je tegelijk ook kleine wisselingen maakt. Deze systemen vormt een basis in je gevoel, maar natuurlijk zijn er nog vele andere factoren die een rol spelen. Daarom kun je ook niet alles verklaren met deze theorie. En daarom zijn er ook vele variaties en uitingen die je kunt leren herkennen.

Het is echter wel een krachtig model om jezelf beter te leren kennen. Zeker de biologische basis, waar nog veel meer over te zeggen is, geeft handvatten om met jezelf om te gaan. Naast het herkennen van welk systeem actief is, kun je gaan leren wat je triggers zijn, maar ook wat je glimmers zijn (m.a.w. wat brengt jou terug naar Social Engagement?). En als je die kent, kun je hulpbronnen gaan zoeken. Zowel in jezelf (diep ademen, meditatie, etc) als met anderen (b.v. een knuffel).

Meer weten?

Lees het boek “The Polyvagal Theory in Therapy” van Deb Dana. Of zoek op Youtube naar “Polyvagal Theory”. Daar zijn meer filmpjes te vinden met uitleg. Je kunt natuurlijk ook bij mij terecht voor een gesprek hierover, of voor coaching op bijvoorbeeld veerkracht en lastige emoties.